زندگينامه خودنوشتي كه ديگران آن را نوشته اند!

به گزارش نويد شاهد به نقل از خبرگزاري فارس،كتاب «نبرد در آسمان» كه تابستان سال گذشته از سوي مؤسسه انتشاراتي كتاب يوسف منتشر شد، چند روز قبل موفق شد در شمار بهترين آثار كتاب سال ارتش قرار گيرد و جايزه اي نصيب نويسنده اش ـ محمد معما ـ كند. البته اين اثر نيز همانند «دا» و شايد مثل بسياري از كتاب هايي كه در قالب خاطره جاي مي گيرند، بيش از يك صاحب داشته باشد! به اين معنا كه علاوه بر دارنده خاطرات، مصاحبه كننده، گردآورنده و نويسنده كتاب هم از صاحبان آن قلمداد مي شوند و فيپاي كتاب به نام آنان صادر مي شود.

«نبرد در آسمان» از كتاب هايي است كه شيريني، تنوع و جذابيت خاطرات اميرسرتيپ خلبان فضل الله جاويدنيا آن را به اثري خواندني تبديل كرده است. بنابراين نمي توان براي توانمندي گردآورنده و نويسنده كتاب در توليد كتابي قابل اعتنا، نمره درخشان و سهم چشمگيري قائل بود. اين موضوع شايد درباره «دا» هم صدق كند. چه اينكه اگر خاطرات سيده زهرا حسيني از شور و هيجان كافي برخوردار نبود، سيده اعظم حسيني از چه ابزاري براي خواندني شدن اين اثر برخوردار بود؟ و آيا نويسندگاني مانند محمد معما، پيش از اين، توان قلمي خود را در آثار ديگر اثبات كرده اند كه بشود كتابي مانند «نبرد در آسمان» را كتاب آنان دانست؟

با تمام اين اوصاف، نبرد در آسمان را مي شود يك اثر خوشخوان با نثري روان دانست كه واجد ويژگي هاي گوناگون براي اثبات اين موضوع است. كوتاهي خاطره ها، به كارگيري زبان همه فهم، توضيح اصطلاحات تخصصي، انتخاب ميان تيترهاي گوناگون، توجه به اتفاقات ريز و به ظاهر كم اهميت، جلوگيري از اطناب و ... از مزيت هاي كتاب است. علاوه بر اين، در خاطرات خلبان و شاخ و برگ هايي كه نويسنده بدان افزوده است، كمتر از شعارزدگي مي شود سراغ گرفت.

اگر بخواهيم اين اثر را با كارهاي مشابه حوزه دفاع مقدس بسنجيم، تفاوت هاي فراواني خواهيم يافت. در اين دسته از آثار، عموماً خاطره ها يا براي مخاطب آنقدر ساده سازي شده اند كه جز مرور اتفاقات شيرين چيزي باقي نمي ماند و يا اطلاعات تخصصي جنگ به شكلي نه چندان همه فهم ارائه شده اند. «نبرد در آسمان» از آن دسته آثاري است كه وقتي كسي آن را تا انتها دنبال كند، بخشي از فنون هوانوردي، رموز خلباني و شيوه هاي نبرد را به زبان ساده مي آموزد. به بياني ديگر، خلبان جاويدنيا نمي خواهد صرفاً شيرين كاري هاي خود را از كودكي، نوجواني، جواني و سال هاي آموزش خود در آمريكا و سپس نبرد در سال هاي دفاع مقدس به خورد خوانندگان كتابش بدهد.

حجم زياد و توجه به رخدادهاي فرعي و كم اهميت، تلاش براي رقت انگيزي در مخاطب و تلخ نشان دادن ماجراها و حاشيه هاي دفاع مقدس از ويژگي هاي اغلب آثاري است كه در حوزه خاطرات جنگ جا مي گيرند، اما نبرد در آسمان نه تنها با تمام ضمائم، اعلام و تصاويرش به 254 صفحه مي رسد، بلكه نويسنده در نقش يك تدوين گر خوب، توانسته از شاخ و برگ ها و حاشيه هاي زائد كار بكاهد و اصل ماجراها را در شكل تاريخي ـ ترتيبي دنبال كند.

انتخاب ميان تيترهاي بسيار، يكي ديگر از امتيازات كتاب است و مطمئناً اين انتخاب ها از هنر نويسنده و گردآورنده اثر است كه مي خواهد مخاطبان كتاب با خاطره هايي طولاني و خسته كننده روبرو نشوند و كتاب را كنار نگذارند. اين اقدام، موجب كوتاه شدن متن و تنوع كتاب مي شود. نويسنده هر چند پاراگراف را با يك ميان تيتر جدا كرده و گاهي در يك صفحه از دو ميان تيتر بهره برده تا خوانندگان بتوانند هر بخش را به دلخواه خود مطالعه كنند و مجبور به خوانش تمام يك فصل نباشند. اين ميان تيترها نيز از جذابيت كافي برخوردارند و «خانه ما در زمان تولدم اين شكلي بود»، «شيطنتي كه داشتم كار دستم داد»، «قرعه كردستان به نام من افتاد»، «براي دومين بار با يك موتور نشستم» و ... از اين دست ميان تيترهاست.

يكي از اشكالاتي كه به كتاب وارد است، تعارف آميز بودن بعضي عبارات و اشاره صاحب خاطرات به برخي اشخاص است. اگر اين كتاب در زماني منتشر مي شد كه چند دهه از وقوع خاطرات آن مي گذشت و سرداران، فرماندهان و خلبانان سال هاي دفاع مقدس، امروز از صاحب منصبان كشور نبودند، شايد امير خلبان جاويدنيا از عباراتي مانند «جناب ...» بيشتر از روي ادب گفته باشد يا عبارت «آقايان خلبان» به جاي خلبانان را از سر فروتني به كار برده باشد، اما نويسنده مي توانست متني صميمي تر به خواننده ارائه دهد.

«نبرد در آسمان» در 12بخش به مخاطب تقديم شده است. علاوه بر مقدمه و 7 فصل، آلبوم تصاوير، معرفي هواپيماها، اصطلاحات پروازي و نمايه، از ديگر تقسيمات كتاب است. مقدمه اي كه به قلم محمد معما، نويسنده كتاب نوشته شده، يك متن كوتاه برخاسته از احساسات او نسبت به خلبان جاويدنياست كه تفاوت هايي با يك مقدمه معمولي دارد. در فصل نخست، فضاي اجتماعي و ساحت خانوادگي جاويدنيا بيشتر مورد توجه بوده است. كودكي، نوجواني و دوره سخت تحصيل او در مدرسه، بخش هاي تشكيل دهنده اين فصل هستند، اما در فصل دوم، ورود به نيروي هوايي تا وقوع انقلاب اسلامي و نقش امير جاويدنيا در آن مورد بررسي قرار مي گيرد.

در فصل سوم، جنگ تحميلي آغاز مي شود و عملاً مأموريت هاي خلبان در طول سال هاي دفاع مقدس به رشته تحرير در مي آيد. از فتح خرمشهر تا كربلاي پنج، فصل چهارم كتاب و «از عمليات آكروباسي تا مدال فتح»، فصل بعدي آن را تشكيل مي دهد. اين عناوين، خود گوياي آنچه در اين فصل ها مورد توجه نويسنده واقع شده، هست. تصوير نشان درجه 2 فتح به امضاي فرمانده كل قوا لابه لاي مطالب بخش پنجم منتشر شده است.

امير سرتيپ خلبان جاويدنيا در فصل ششم بازنشست مي شود و در واپسين فصل كتاب يعني «با دوستان از دست رفته»، تمام شهدا و خصوصيات اخلاقي و نوع ارتباطات حرفه اي و شخصي آنها با جاويدنيا شرح داده مي شود تا به ضمائم كتاب برسيم. در ضمائم، خوانندگان با تصاويري از جواني و دوره هاي آموزشي خلبان در آمريكا، حضور وي در سال هاي دفاع مقدس، ازدواج، تشرف به حج و ... آشنا مي شوند. در كنار اين تصاوير، عكس هايي از جنگنده هاي ايراني براي خوانندگان جذاب است. اصطلاحات پروازي، فهرست مكان ها و اشخاص و ... نيز از ضمائم كتاب است.

«نبرد در آسمان»، از جلدي سه بعدي نيز برخوردار است كه اين جلد براي آثار دفاع مقدس براي نخستين بار در كشورمان مورد استفاده واقع شده است. اين كتاب را انتشارات «كتاب يوسف» در شمارگان 2000 نسخه و بهاي 5000 تومان به بازار كتاب فرستاده است.

-------------------------------------------
نقد و بررسي از: ايمان شهروي
-------------------------------------------
انتهاي پيام/ز