نوید شاهد | فرهنگ ایثار و شهادت

در بررسي پديده هاي ادبي، موضوع وقايع تاريخي و اجتماعي، اهميت فراواني دارد. به همين علت در بحثهاي تئوري ادبيات، مقولۀ جامعه شناسي ادبيات و ادبيات تاريخي موضوعيت پيدا مي كند. مفهوم نوع در تئوري انواع در دوره هاي مختلف و پس از ظهور وقايع و شخصيت هاي مهّم تغيير مي كند. پديدۀ جنگ در عصر حاضر بر مقوله هاي فكري و به تبع آن، مقوله هاي ادبي تأثير بسيار ژرفي گذاشته است. اين پديده، به عنوان عامل بسيار مهمي در تحولات ادبي بايد بررسي و شناخته شود. يكي از نوع هاي ادبي كه با شروع جنگ، در عصر حاضر تولدي دوباره يافته است، قالب ادبي وصيت نامه است. وصيت نامه در ادبيات فارسي و در كتاب هاي «انواع ادبي»، هنوز به عنوان قالبي مستقل، معرفي نشده است، درحالي كه اين قالب نوشتاري در دوران هشت سال دفاع مقدس هزاران بار استفاده شد و در برانگيختن جوانان براي ادامۀ جنگ و نهادينه كردن آرمانهاي انقلاب، نقش مهمّي به عهده داشت. در پژوهش حاضر، با بررسي بيش از دو هزار وصيت نامه و مجموعه هاي نوشتاري رزمندگان، وصيت نامه به عنوان قالب ادبي مستقل معرفي شده است؛ قالبي كه زير مجموعۀ هيچ نوع نوشتار ديگري نيست و ساختار قابل تعريف و منحصر به فردي دارد. پيكره شناسي وصيت نامه و تحليل ساختار بيروني و دروني اين قالب يا نوع نوشتاري، از بخشهاي ديگر پژوهش حاضر است.

در اين مقاله سعي بر آن است تا به نقش تربيتي فرهنگ شهادت طلبي پرداخته شود. ما بحث خود را با مفهوم شناسي و تعاريف شهادت آغاز كرده و مباني شهادت را در قرآن و روايات و احاديث بررسي نموده ايم. از سوي ديگر، با توجه به گستردگي توجه به اين موضوع در نهج البلاغه، قسمتي از مقاله، به شهادت در كلام علي(ع) اختصاص يافته است. در ادامه، انگيزه هاي شهادت طلبي، براي آشنايي بيشتر با حقيقت شهادت و هدف واقعي آن، بررسي شده است. شهادت مرگي است كه جاودانه مي سازد و نوري است كه تا هميشه مي تابد. از اين نور جاودان براي تربيت بشريت چگونه مي توان بهره جُست؟ چگونه مي توان از اين كتاب زندگي، اين شعلة حقيقت و شجاعت، براي هدايت خود و جامعة رو به زوال امروزي بهره برد؟ چگونه مي توانيم پيامد هاي تربيت مبتني بر شهادت را در ذهن خود و كودكانمان نهادينه كنيم؟ ما در اين مقاله مي كوشيم تا با توجه به قرآن كريم و روايات و احاديثي كه در اين زمينه از پيامبر(ص) و ائمه معصوم نقل شده است، آثار تربيتي شهادت طلبي و ايثار را بررسي نموده، بر آن اساس، جامعة آموزشي كشور را در راستاي ترويج اين فرهنگ سوق دهيم. علاوه بر آن، راهكارهايي را براي جلب توجه فراگيران با مفهوم شهادت طلبي ارائه نموده ايم. ما در اين مقاله نشان داده ايم كه تربيت مبتني بر شهادت، چگونه مي تواند جامعه را از سقوط در فساد و تباهي نجات دهد. ضرورت اجراي اين مهم، از آن روست كه امروزه جامعة آموزشي كشور، در تيررس هجوم تبليغاتي دشمن، خويشتن را بي سلاح يافته است. آنچه باعث عدم گرايش جوانان و قشر دانش آموز كشور به مباني فرهنگ شهادت شده، چيست و چگونه مي توان اين فرهنگ اصيل و سازنده در نظام آموزشي كشور را ترويج نمود؟ اگر فرهنگ شهادت و ايثار در نظام آموزش كشور اسلامي مان، به صورت عملي و اصولي به اجرا در آيد، چگونه مي تواند ما را به مرگِ زوال و سكون و عقب ماندگي ها اميدوار كند؟ مرگِ با هدف؛ يعني شهادت، و شهادت نمي گذارد در اين دنياي زودگذر، زمان به بطالت بگذرد. مرگ با هدف؛ يعني شهادت، و شهادت نمي تواند بپذيرد، كه زندگي در سكون و سكوت بگذرد. تربيت مبتني بر ترويج فرهنگ ايثار و شهادت، مسير پر پيچ و خم زندگي را براي عبوري كه براي رسيدن به بهترين ها باشد، هموار مي كند. تفكر مبتني بر شهادت، از كوچكترين فرصت ها، بيشترين بهره ها را مي آفريند. در اين مقاله نشان مي دهيم كه چگونه مي توانيم با تفكر و تربيت مبتني بر ترويج فرهنگ ايثار و شهادت، جامعه اي را تربيت كنيم كه در آن هميشه براي ياري همنوعان و كوشش براي پيشرفت جامعه ، روح سبقت و سرعت، در ذهن آدمهايش زنده شود. اما هر مرگي نمي تواند صبغه تربيتي به خود بگيرد؛ تنها شهادت در راه حقيقت و عدالت و خداست كه جاودانگي مي آفريند و تنها شهادت است كه انسان مي سازد و تربيت مي كند.

پيوند بين جامعه شناسي كه مقوله اي وارداتي است با ايثار و شهادت كه مقوله اي اسلامي است يك ديالكتيك فكري است كه روشنفكران متعهد بايد زيركانه اين پيوند را برقرار كنند . ايثار و شهاد ت مفاهيمي آن جهاني است كه داراي اهدافي هر دو جهاني است . در مقابل عقلانيت ابزراي مدرن كه هدف از انسان و آفرينش او را ماده مي داند عقلانيت ايثاري انسان را خلاصه در اين جهان تصور نمي كند ، بلكه به دنبال ايجاد جامعه اي است كه سعادت هردو جهان انسان را تامين كند با تاكيد بر سعادت آن جهاني كه باقي و ماندگار است. هدف از عقلانيت يثاري ايجاد جهاني امن مبتني بر برابري بين انسان ها، عدالت مهر و محبت، داشتن حزب اسلامي، مبارزه با شرك و كفر در هر شكل آن و در نهايت رسيدن به مدينه فاضله است . مدينه فاضله جامعه اي است مبتني بر اصول مسلمه اسلام كه كنشگران آن همه خود را در محضر خداوند مي بينند و قادر است سعادت هر دو جهاني انسان را تامين كند . امروزه رشد موج اسلامگرايي در جهان به خوبي پيداست . اين مسئله با درخشش انقلاب اسلامي كه بر پايه ايثار و شهادت شكل گرفت و بعد از آن پيروزي هاي درخشان رزمندگان حزب الله لبنان در جنگ هاي مختلف بخصوص جنگ 33 روزه سال 2006 ك در قلب هژموني كفر انجام شد باعث شد كه مقوله ايثار و شهادت بار ديگر براي امت اسلامي گشود شود .

نمايش در فطرت خود زيباترين وسيله بيان و در عين حال وسيله اي براي تخليه فشار هاي روحي خاصي است كه ناخوداگاه بر انسان سنگيني مي كند . و بيشترين علت ماندگاري، شيوه ايست كه براي آن انتخاب شده يعني شيوه نمايش . دانش آموز امروزي ما چه مطلبي از گذشته تحصيلي خود در رابطه با مسئله مورد نظر، با خود به زندگي اجتماعي و خانوادگي امروزيش آورده ؟ تماميت اينها دست به دست هم داده اند و فرهنگي را به وجود آورده اند كه نتيجه اش سلحشوري نيروهاي رزمنده در جبهه هاي امروزي بود و ما به بررسي و كوشش در شناخت اين مقوله داريم.

ماندگاري فيزيكي در اين ساختار جهاني امريست ناممكن. پس بايد راهي براي رهايي از اين نابودي در تمامي سطوح زندگي پيدا كرد. اما اين ماندگاري انديشه يك سوي قضيه مي باشد. و سوي ديگر آن چيست ؟ و براي چه امريست ؟ و رمز اين ماندگاري در چه چيزي است ؟ و خصوصيات آن بايد داراي چه توازن و اندازه اي باشد؟ و در اين امر تا چه اندازه اي در ذهن و روح جامعه رسوخ پيدا كرده اند؟ اين بحث را با اشارات و الگوبرداري از واقعه كربلا مورد بررسي قرار مي دهم . كه اميد بتوانم تا حدودي كمكي باشم در راه اين فرهنگ سازي در جامعه . واقعه عاشورا در ظاهر يك واقعه جنگي تاريخ بشريست مانند تمامي وقايع جنگي كه در مقطعي آغاز و در مقطعي پايان مي پذيرد و بعد از مدتي بايد چون ديگر وقايع جنگي به موزه خاطرات منتقل شود و يا بعضي عناصر ابتكاري جنگي آن ، در جنگهاي بعدي استفاده شود.