نوید شاهد | فرهنگ ایثار و شهادت

معاون فرهنگی و امور اجتماعی بنیاد شهید و امور ایثارگران استان بوشهر از برگزاری بیست و هشتمین دوره مسابقات قرآن کریم مرحله کشوری ویژه خانواده های شاهد و ایثارگر خبر داد.

توجه به ادبيّات پايداري وآشنا ساختن هرفرد به مفاهيم،الگوها وموارد مربوط به آن،يكي ازبايسته ترين وارزشمندترين وظايفي است كه هرملّت وقومي بايد به آن بپردازد وچنان كه مي دانيم ملّت ها هريك به گونه اي مي كوشند به اين مورد به جا انديشيده وتوجه كنند.يكي از زمان هاي مناسب وراه هاي درست،گنجانيدن مطالب ادبيّات پايداري در كتاب هاي درسي،به ويژه دوران راهنمايي ودبيرستان است، دراين جستاركوشش شده پس ازبررسي ونشان دادن ميزان استفاده ازادبيّات پايداري در دوره هاي مختلف تحصيلي- به جزدوران ابتدايي_ به برخي ازكاستي هاي موجود درآموزش مفاهيم مربوط به ادبيّات پايداري پرداخته شود وبا توجه به نمودارهاي بدست آمده، مي توان گفت در دوره هاي يادشده، توزيع مناسب دراين باره صورت نگرفته است وبايددست اندركاران اين كتاب هاقدري هماهنگ تروسنجيده تراين متون رابرگزينند.

اگرچه شخصيّت آدمي همواره در حال شكل گيري و تحوّل است، روان شناسان و مربّيان، دوران نوجواني را مرحله اي مهم در هويّت يابي آدمي دانسته اند. در دورة نوجواني است كه فرد به دنبال پاسخ دهي به سؤال اساسي «من كيستم؟» است. بديهي است كه بر اساس نظريّه اريكسون (1950)، گذر مناسب از حلقه هاي قبلي رشد و مراحل نوزادي و كودكي است كه نوجوان را براي پاسخ دهي درست و هويّت يابي راستين رهنمون مي شود. از سوي ديگر در جامعه اسلامي ايران كه غايت نظام هاي تربيتي بر ربوبيّت آدمي (باقري، 1368) استوار گشته است، كسب فرهنگ ايثار و زمينه سازي بايسته براي شهادت پروري از جمله وسايل و ابزارهاي نيل به غايت و آرمان قلمداد مي شوند. محتواي درسي كه يكي از مؤلّفه هاي هشتگانه برنامة درسي در نظام رسمي پرورشي يك جامعه است، مي تواند در جهت نيل به مقصود حائز اهمّيّتي خاص قلمداد شود و اين محتوا در مرحلة ابتدايي كه زير بناي كسب هويّت براي ورود به دورة نوجواني است، برجستگي بيشتري دارد. در اين مقاله، تلاش خواهد شد تا از طريق تحليل محتواي كتاب هاي درسي، ميزان و هم سويي محتواي كتاب هاي درسي مختلف دورة ابتدايي با فرهنگ سازي ايثار و جهاد و شهادت مورد مداقّه قرار گيرد.

در اين پژوهش با هدف بررسي ميزان توجه كتاب هاي درسي فرهنگ اسلامي وتعليمات ديني دوره ي راهنمايي كشور به مؤلفه هاي فرهنگ ايثار و شهادت سه سؤال اصلي پژوهش مورد بررسي واقع شده است؟روش پژوهش توصيفي شامل انواع؛ تحليل اسنادي(در بخش دست يابي به مؤلفه هاي فرهنگ ايثار و شهادت) و تحليل محتوي(در بخش تحليل محتواي كتاب هاي درسي) بوده و جامعه ي پژوهش نيز شامل شش كتاب درسي فرهنگ اسلامي و تعليمات ديني سه پايه ي دوره ي راهنمايي تحصيلي بوده اند. دو جامعه ي پژوهش شامل؛ اسناد و مدارك موجود، مرتبط و در دسترس(به منظور دست يابي به مؤلفه هاي فرهنگ ايثار شهادت) و نيز شش كتاب درسي فرهنگ اسلامي(پايه هاي اول تا سوم راهنمايي) و تعليمات ديني(پايه هاي اول تا سوم راهنمايي)(جمعا شش كتاب) بوده كه طي آن ها نمونه گيري انجام نشده و كل دو جامعه ي فوق، مورد بررسي واقع شده است. ابزار اندازه گيري در بخش اول جامعه فرم فيش برداري و در بخش دوم، چك ليست تحليل محتواي محقق ساخته بوده است. يافته هاي پژوه در بخش اول به صورت كيفي و در بخش دوم نيز با بهره گيري از شاخص آماري توصيفي مورد تجزيه و تحليل واقع شده است. يافته ها ي پژوهش از اين قرار است: 1-عمده ترين مؤلفه هاي مبين فرهنگ ايثار و شهادت شامل؛ كشته شدن در راه خدا، از خودگذشتگي، دگرخواهي، خداجويي، معارضه با خشونت طلبي، مبارزه با تجاوزگري و ظلم، مبارزه در راه خدا، كاري بالا تر از وظيفه انجام دادن، تلاش وسازندگي، مقاومت وايستادگي، عمل شايسته انجام دادن، بصيرت وبينش، مشاركت در كار گروهي، تقوي وپرهيزگاري، مردن با عزت وشرافت، منادي عدالت، اداي تكليف الهي، قناعت وصبر، توكل بر خدا وفداكاري، صداقت وحقيقت و دوري از دنيا پرستي مي باشد. 2- در مجموع تحليلي كتاب هاي درسي فرهنگ اسلامي و تعليمات ديني دوره ي راهنمايي مشخص گردرد كتاب هاي مذكور، 299 مرتبه به مؤلفه هاي فرهنگ ايثار و شهادت توجه نموده اند. 3- بيش ترين توجه به مؤلفه هاي؛ مبارزه با ظلم و جهل(64مرتبه) مقاومت و ايستادگي(54مرتبه) بوده است. 4-كم ترين توجه به مؤلفه هاي؛ كاري بالاتر از وظيفه انجام دادن(بدون توجه) و تلاش وسازندگي(يك مرتبه) بوده است.

ايثار و شهادت يكي از زيبا ترين جلوه هاي از خود گذشتگي، ديگرخواهي و مجاهده ي در راه خداست. بدون شك ايثار و شهادت يكي از ويژگي هاي انسان هاي مخلص است كه في سبيل الله دل به دريا زده تا از اين طريق آرامش زندگي ديگران را تامين كنند. ايثار و شهادت چيزي جز دفاع و مقاومت با شور و اشتياق براي رسيدن به قرب الهي در برابر غاصبان و زياده خواهان نيست. در اين نوشتار سعي بر اين شد تا از روش تحليل محتوا با محدود سازي آن از جنبه ي كميت نگري، برنامه هاي درسي دوره ي راهنمائي را با توجه به ميزان توجه آن به ايثار و شهادت مورد توجه قرار گيرد. در مورد نمونه هاي مورد بررسي، اين نكته لازم به ياد آوري است كه كتاب هايي مورد بررسي قرار گرفته، كه صبغه ي ارزشي داشته، و متوني كه از صبغه ي ارزشي ضعيفي بر خورداربوده اند، تحليل نشده اند. نتايج اين تحقيق نشان داد كه مقوله ي ايثار و شهادت در بعضي متون به نسبت خوب و در بعضي متون نيزبه ندرت به آن توجه شده است.

هدف اين پژوهش، بررسي نقش دورة راهنمايي كشور در انتقال فرهنگ شهادت ، ايثار و جهاد بر اساس تحليل محتواي كتابهاي درسي فرهنگ اسلامي فارسي و علوم اجتماعي بوده است. روش پژوهش توصيفي از نوع تحليل محتوا و جامعة آماري شامل كليه كتابهاي درسي دورۀ راهنمايي كشور در سال تحصيلي 86-1385 بود. حجم نمونه برابر با 9 كتاب درسي فرهنگ اسلامي و تعليمات ديني، فارسي و علوم اجتماعي دورة راهنمايي بود. روش نمونه گيري هدفمند بود. ابزار اندازه گيري فهرستوارة تحليل محتواي كتاب هاي درسي بر اساس فرهنگ شهادت، ايثار و جهاد بود كه توسط محقق ساخته شد. اين فهرستواره داراي 36 مؤلفه مربوط به فرهنگ شهادت، ايثار و جهاد بود. پايايي آن از راه ضريب توافقي 75/93 به دست آمد. اطلاعات حاصله با استفاده از شاخص آماري فراواني تجزيه و تحليل گرديد. عمده ترين نتايج به دست آمده به شرح زير بود:طبق نتايج به دست آمده، در كتابهاي درسي فرهنگ اسلامي و تعليمات ديني، فارسي و علوم اجتماعي دورة راهنمايي كشور در مجموع 507 بار، به مؤلفه هاي فرهنگ شهادت، ايثار و جهاد توجه شده است كه بيشترين توجه به مؤلفه هاي مقاومت و ايستادگي (68 مرتبه)، مبارزه با ظلم و جهل (54 مرتبه)، تعاون (45 مرتبه) و مبارزه در راه خدا (43 مرتبه) و كمترين توجه به مؤلفه هاي دوري از خواري و ذلت (1 مرتبه)، دوري از دنيا پرستي (2 مرتبه)، اداي تكليف الهي (2 مرتبه) و دل كندن از علايق (3 مرتبه) بوده است.

دنياي معاصر با بحراني عظيم تحت عنوان بحران ارزشها مواجه شده است. بحراني كه بواسطة دور ماندن از ارزشهاي بشري ، الهي و ديني پديد آمده است. به همين جهت يكي از دغدغه هاي مهم متفكران بشردوست در دنياي جديد ، ترويج ارزشهاي انساني در عرصة دنياي كنوني مي باشد. يكي از ارزشهاي مهم بشري كه از ديرباز مورد توجه اديان و ملل مختلف قرار گرفته است، ايثار و شهادت مي باشد. اين موضوع در سطح وسيع در ادبيات و تاريخ و فرهنگ اساطير ملي و مذهبي ايران ديده مي شود و دفاع مقدس با بروز جنگ تحميلي از سوي عراق به جمهوري اسلامي ايران ، منجر به رواج مفاهيم ارزشي از قبيل فرهنگ ايثار و شهادت جايگاه ويژه اي در ميان مردم بويژه نوجوانان و جوانان شد و حفظ و پاسداري از ارزشهائي كه حاصل خون صدهاهزار شهيد و ايثار گراست ، تبديل به يكي از دغدغه هاي اصلي نهادهاي مختلف ، از جمله آموزش و پرورش گرديد.