گذري بر مفاهيم ايثار و شهادت در پوستر هاي هنرمندان انقلاب اسلامي

يكي از ابزارهاي بسيار موثر در ترويج و تجلي فرهنگ ايثار و شهادت ، هنر است و در اين ميان هنر گرافيك به دليل رسايي و گيرايي ميان مخاطبين ، يكي از مهمترين ابزارهاي معرفي ميگردد و در ميان حوزه هاي تصويرسازي، طراحي پوستر و نشانه و غيره، طراحي پوستر سريعتر و آسان تر توانست هنر پايداري ، مقاومت و مفاهيم ايثار و شهادت را منعكس سازد. و آنجا كه مخاطبان هنر گرافيك ، عامه مردم بوده اند، هنرمندان به خلوص ايثارگران جامعه واكنش مثبتي نشان داده اند و همواره تعهد خود را با ارائه تصاوير گرافيكي جذاب به اثبات رسانده اند.
آنان به جاي بهره گيري از واژه ها وكلمات ، با زبان تصوير در اشاعه ارزشهاي اخلاقي و مفاهيم اعتقادي كوشيده اند و سعي داشته اند علاوه بر ارتباط با مخاطب عام، به هويت تصويري عصر خود دست يابند.
مقاله حاضر اهداف ذيل را در نظر دارد: برريس راهكارهاي تجلي فرهنگ ايثار و شهادت در دو دهه 1360 و 1370
بهره گيري از شيوه هاي بياني ارائه شده براي ارتباط با مخاطبان عام ، و شيوه استفاده از نقش و رنگ بجاي نوشتار در پوستر هاي گرافيكي.

بيان مسئله

هنرمندان گرافيك در تداوم فعاليت هاي خود در دهه هاي اول و دوم انقلاب ، همواره تلاش نموده اند ارزشهاي انساني و روحاني را با آثار تصويري خود به نمايش در آورند. دغدغه ي آنها، عمدتا در دو بخش كلي تجلي مفاهيم ايثارگران و شهدا به عامه مردم و گسترش هنر گرافيك براي نيل به هويت ايراني – اسلامي منعكس شده است ، اما اين كه چگونه به اهداف خود دست يافته اند جاي بس تامل دارد. از اين رو مقاله حاضر به دنبال پاسخ به سوالات زير است:

1.هنرمندان متعهد و انقلابي ، مفاهيم ايثار و شهادت را چگونه تصوير كرده اند؟
2.در توسعه هنر گرافيك ، چه طرح ها و ايده هاي نويني جهت نيل به هويت ايراني – اسلامي ارائه نموده اند؟
3.مخاطبان هنرمندان انقلاب چه اقشاري بوده و از طرح هاي نمادين موجود در پوستر سازي چه تاثيراتي پذيرفته اند؟

روش تحقيق
روش كلي تحقيق حاضر با رويكرد توصيفي و تحليلي مي باشد.


مقدمه
واژه هاي ايثار و شهادت در اسلام قداست و جايگاه خاصي دارد. در اين مكتب، شهادت مرگ سرخي مبتني بر شناخت و اگاهي است كه انسان با همه منطق و بيداري خود انتخاب مي كند و جان خود يا عضوي از بدن خويش را در راه ارزشهاي متعالي الهي و انساني اهدا مي كند.
مطمئنا در هر دوره تاريخي ، اين روش تفكر رخ نموده است و قطعا علما و هنرمندان به اين موضوع مقدس توجه ويژه اي داشته و هر يك به زبان و قلم خود به اين مقام عالي ارج نهاده و آن را به زبان خود تصوير نموده اند.
در اين ميان، هنرمندان و از جمله هنرمندان گرافيك با بيان تصويري خود سعي در نمايش اين ارزشها داشته و هنر را بهترين وسيله تبليغ و ترويج عشق، شهادت و ايثار دانسته اند.
در اين راستا، هنرمندان گرافيك جهت ايجاد ارتباطي ديداري و انعكاس پيامي خاص از نشانه هاي بصري بهره برده و از طريق هنر "پوستر" اين وجه معنوي را منعكس ساخته اند و سعي داشته اند مبلغ و شناساي فرهنگ ايثار و شهادت به عامه مردم باشند. بدين منظور پس از ظهور انقلاب اسلامي، بيشترين فعاليت توسط گروهي از هنرمندان متعهد و عضو سازما ن تبليغات اسلامي انجام پذيرفت و آثار در خور توجهي خلق گرديد.
به اعتقاد آن ها، گرچه نمي توان با حركت قلم،بوي غنچه سرخ پر پر شده يا ايثار يك انسان را در راه خدا به تصوير در آورد اما به بركت ايمان و عشق قابل تصوير است. در نوشته هاي اين گروه از گرافيست ها مي خوانيم: " چگونه ميتوان با شكل، خط و طرح،سفري مشكل و پر خطر را آغاز كرد؟ چگونه مي توان طلوع يك آفتاب را به اطلاع مردم رساند. هر چند محال است، آنجا كه عشق فرمان دهد، محال، سر تسليم فرود مي آورد. ما به فرمان عشق چنين كرديم ، باشد تا قلم هاي ما از خدا،رنگ و از بركت ايمان، حركت بگيرد".(عالي،1365:5) و با اين نگرش، شاهد فعاليت اين گروه جوانان متعهد بوديم كه در حيطه هنر گرافيك علي الخصوص هنر پوستر، در دهه هاي 1360 و 1370،سعي در انتقال مفاهيم ايثار و شهادت و ارزشهاي معنوي آن ها به عامه مردم داشته اند.
هنر گرافيك، مجموعه آثار تصويري قابل تكثير هستند كه با بهره گيري بصري از پوستر، نشانه،طراحي حروف، مصور سازي كتب و غيره پيام خاصي را به مخاطب انعكاس مي دهد. يكي از ويژگي هاي مهم هنر گرافيك ، تكثير و اعلام پيام مورد نظر به ديگران است كه در قرن هجدهم با استفاده از صنعت چاپ سنگي و با توجه به امكانات ارزان چاپ سنگي شكل گرفت و به علت پيام رساني سريع و مناسب به توده مردم ، به سرعت يكي از هنرهاي بصري منحصر به فرد بين رسانه هاي ديگر معرفي گرديد.
اما در ايران تاريخ نزديك به صد ساله گرافيك نوين، نشان مي دهد كه هنرمندان اين رشته از برخي عناصر بصري و ادبي تجريد (ساده سازي)، دگرگوني اشكال و نمادپردازي تاثير گرفتند و شاخه اي مجزا تحت عنوان هنر گرافيك را پي ريزي نمودند و اين مهم، موجب پيدايش جرياني نو در عرصه هنرهاي تجسمي كشور گرديد. از اين رو برخي هنرمندان شاخص، پس از دهه ي 1330 شمسي با الهام از هنرهاي ايراني و هنر معاصر جهان، سعي نموده آثار جذابي در گستره گرافيك پديد آوردند.
در اين روند، با ظهور انقلاب اسلامي (1357)، هنر گرافيك با تحولات فرهنگي و سياسي مواجه گرديد و اين مهم زمينه تازه اي براي رشد و تكامل اين هنر فراهم نمود. با سقوط حكومت پهلوي و ظهور انقلاب اسلامي، عده اي ، گرافيك را در محيط تبليغي – تجاري، برخي در حيطه فرهنگي و گروهي اين زبان بصري پويا را در خدمت اهداف و آرمان هاي انقلاب به كار گرفته اند و آن را در قالب گرافيك انقلاب اسلامي تثبيت نموده اند. بسياري از هنرمندان جوان و متعهد به انقلات جهت همسويي با فرهنگ اسلامي ، دور جديدي را آغاز نموده و سعي كرده اند با الگوي نمادين و رمزي برخاسته از متن حوادث انقلاب و تلفيق آن با الگو هاي سنتي هنر گذشته، حضور جدي خود را با صراحت اعلام نمايند،"آن ها بيشتر كوشيدند موضوع هاي مذهبي و يا بر گرفته از انقلاب و جنگ تحميلي را تصوير كند، ليكن شيوه عملي آنان، شيوه واقعگرايان اجتماعي فاصله دهه هاي 20 و 30 بعد از جنگ جهاني اول مي باشد.
محمد اعظم زاده